12 maart 2014

Gedragen, effectieve besluiten binnen het samenwerkingsverband Passend onderwijs

 

Voorbereiding Passend Onderwijs
Binnen het onderwijs wordt hard gewerkt. Aan het onderwijs zelf en de laatste tijd in het bijzonder aan de voorbereiding op het ‘Passend onderwijs’. De samenwerkingsverbanden (SWV) zijn opgericht en aan de gang gegaan met het opstellen en afstemmen van hun ondersteuningsplannen. Binnen de scholen wordt gewerkt aan de eigen onderwijsprofielen, die gezamenlijk als het goed is een dekkend onderwijsaanbod bieden voor alle kinderen in de regio.

Veel overleg, stukken papier en pogingen om het daar over eens te worden. Allemaal vormen van beleidsvorming die, als het goed is, helpen om een succes te maken van passend onderwijs.

Wat is effectieve beleidsvorming?
In hoofdlijn gaat het bij het beoordelen van de effectiviteit van de beleid- en besluitvorming om drie dingen:

1. De mate waarin betrokkenen instemmen met / zich mede-verantwoordelijk voelen voor (de uitvoering van) het vastgestelde beleid (willen we het?)
2. De tevredenheid van betrokkenen over de mate waarin het beleid/besluit in de praktijk wordt uitgevoerd (doen we het al?)
3. De tevredenheid van betrokkenen over de resultaten die met het beleid/besluit worden behaald (levert het de boogde resultaten op?)

Hoe is het gesteld met de effectiviteit van de beleidsvorming met betrekking tot passend onderwijs? Daar hebben wij van buitenaf geen oordeel over. Alle betrokkenen bij beleidsvorming en uitvoering hiervan zullen daar een eigen beeld bij hebben. In ieder geval zal de effectiviteit moeten blijken in de praktijk: het onderwijs dat kinderen binnen een samenwerkingsverband krijgen, met extra ondersteuning als dat nodig is.

Op basis van een serie gesprekken die we de afgelopen maanden hebben gevoerd met een aantal coördinatoren / directeuren van samenwerkingsverbanden passend onderwijs, hebben wij de overtuiging dat de principes en methoden van de sociocratie een positieve bijdrage kunnen leveren aan de effectiviteit van de beleidsvorming binnen het passend onderwijs.

Hieronder volgt een korte toelichting over sociocratie en wat dat volgens ons voor het passend onderwijs kan opleveren.

Wat is sociocratie?
Sociocratie biedt een aantal principes en methoden ten behoeve van effectieve beleidsvorming in een organisatie. Sociocratie is gebaseerd op zelforganisatie en participatieve besluitvorming. Het bevordert creativiteit en het nemen van verantwoordelijkheid. Het creëert productieve organisaties die, omdat zij de energie, kennis en inzet van al haar leden samenbrengen.

Één van de belangrijke principes in sociocratie is gelijkwaardigheid in de besluitvorming. Besluiten over beleid worden genomen op basis van consent. Consent is bereikt wanneer geen van de bevoegde betrokkenen overwegend,  beargumenteerd bezwaar heeft. Dat geldt zowel voor de leidinggevende als voor de medewerkers. Besluitvorming op basis van consent garandeert de  kwaliteit van en het draagvlak voor besluiten.

Een ander belangrijk uitgangspunt van sociocratie is dat beleidsvorming niet alleen ‘aan de top’ van een organisatie plaatsvindt. Op ieder niveau in de organisatie is ieder domein (de bovenbouw, IB, de administratie, enz) zelf verantwoordelijk voor het definiëren van het beleid, dat richting geeft aan de eigen activiteiten. Ieder domein (binnen de sociocratie een ‘kring’ genoemd) is semi-autonoom en zelforganiserend. De samenhang tussen de  verschillende delen van de organisatie wordt geborgd, doordat de kringen in een hiërarchische structuur aan elkaar zijn gekoppeld. Vanuit iedere kring nemen de leidinggevende en een gekozen afgevaardigde – op basis van gelijkwaardigheid – deel in de bovenliggende kring.

Zo ontstaat een transparante en gelaagde structuur waarin alle organisatiedeelnemers meebesluiten over beleid. De uitvoering van het beleid wordt gedelegeerd aan één of meer organisatiedeelnemers, met het mandaat om in de uitvoering – binnen de vastgestelde kaders – zelfstandig beslissingen te nemen.

Wat heeft sociocratie te bieden voor het passend onderwijs?
In onze beleving kan sociocratie op verschillende manieren bijdragen aan het succes van passend onderwijs.

Allereerst in het klein: in het overleg tussen leerkracht (en evt. IB-er), kind en ouders waarin afspraken worden gemaakt over de manier waarop een kind de extra ondersteuning krijgt, die het nodig heeft. Als deze afspraken worden gemaakt op basis van échte gelijkwaardigheid van de gesprekspartners, dan kan een gesprek ontstaan waarin zowel kind, leerkracht en ouder worden uitgenodigd om de eigen ideeën in te brengen en om zich ook te verdiepen in de overwegingen van de anderen. Dan kan je tot creatieve maatwerk oplossingen komen. En als er dan besluiten worden genomen, dan gaat ‘ja’ zeggen tegen elkaar ook wat betekenen.

Ook in het overleg tussen de schoolbestuurders en de directeur van een samenwerkingsverband hebben de principes van sociocratie wat te bieden. De beleidsvorming met betrekking tot passend onderwijs zal voor een belangrijk deel in dit overleg plaatsvinden. Over de manier waarop invulling wordt gegeven aan de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor kwalitatief onderwijs voor alle kinderen in het werkgebied. Over de manier waarop de ontvangen financiering wordt besteed binnen het samenwerkingsverband. Over hoe passend onderwijs praktische invulling krijgt binnen de scholen. Allemaal thema’s waar het samenwerkingsverband als geheel een doel en belang bij heeft, maar waarbij ook alle individuele scholen / besturen een eigen belang hebben. Sociocratie biedt een manier om met elkaar besluiten te nemen die alle deelnemers uitnodigt om te denken vanuit het gezamenlijke doel én ieder de ruimte biedt om het belang van de eigen school/bestuur/achterban in te brengen.  De directeur van het samenwerkingsverband neemt hierbij gelijkwaardig deel in de besluitvorming van het bestuur. Dit versterkt de mede-verantwoordelijkheid van de bestuursleden voor het definiëren en uitvoeren van het beleid binnen het samenwerkingsverband (en daarmee de ‘dekking’ voor de directeur).

Het succes van passend onderwijs wordt echter niet alleen bepaald in het bestuurlijk overleg, maar vooral binnen de scholen. Dat maakt een structurele verbinding  tussen het centrale SWV en de werkvloer van de scholen heel belangrijk. En ook hierin biedt sociocratie praktische handvatten. Onder andere door de overlegorganen op verschillende niveaus (SWV, schoolbestuur, individuele school) structureel aan elkaar te koppelen. Dat helpt onder andere voorkomen dat je als schoolbestuur ‘klem’ komt te zitten tussen enerzijds de afspraken die je maakt in bestuurlijk overleg in het SWV en anderzijds de reacties hierop binnen de ‘eigen’ scholen.

Kortom
Sociocratie kan er aan bijdragen dat:

• vertegenwoordigers van ‘een deel’ zich daadwerkelijk mede-verantwoordelijk voelen voor het ‘grotere geheel’;
• afspraken worden gemaakt waar iedereen achter kan staan (zonder ‘winnaars’ en verliezers’), ook als er verschillende belangen spelen;
• een prettige en collegiale manier van samenwerken ontstaat;
• afspraken ook worden nagekomen;
• je als besturen meer kunt delegeren zonder de controle te verliezen en
• ook de achterban besluiten accepteert.

Wat denk jij?
Kunnen de principes en methoden vanuit het sociocratische gedachtegoed van waarde zijn voor het passend onderwijs? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Waar twijfel je over? Wat zou je meer willen weten? We horen graag!

Rob van der Eyden (De Veranderarchitect) & Pieter van der Meché (Sociocratisch Centrum)