25 september 2015
“Spreiding van vluchtelingen doorgedrukt”, dat kan anders!
Op 22 september 2015 werd dan uiteindelijk toch een besluit genomen door de EU ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie: het voorstel van de Europese commissie om nog eens 120.000 vluchtelingen eerlijker te herverdelen over de EU werd geaccepteerd. Frans Timmermans sprak van “een gedenkwaardige beslissing”, een “overwinning” en “een blijk van Europese solidariteit”.
Natuurlijk is het toe te juichen dat Europa haar verantwoordelijkheid neemt om bij te dragen aan de opvang van vluchtelingen. De manier waarop het besluit is genomen (een meerderheidsbesluit in plaats van het in Europa – zeker in controversiële onderwerpen – gebruikelijke consensus) roept wel vragen op. Wat mij vooral opvalt is dat het in veel van commentaren op dit nieuws klinkt alsof er in Europa maar uit twee manieren van besluiten kan worden gekozen: meerderheid of consensus. Er wordt een belangrijk alternatief over het hoofd gezien…
Natuurlijk is het moeilijk om in dit dossier tot een besluit te komen met alle landen binnen de Europese Unie. Het debat tussen de verschillende landen was de afgelopen weken al hoog opgelopen. Timmermans waarschuwde al voor de harde verwijten over en weer. “Er is een gebrek aan kennis over elkaars gevoeligheden, culturen en geschiedenissen”. En inderdaad bleek dinsdag dat ze er op basis van consensus niet uit kwamen, ondanks een laatste poging om de voorgestelde quota niet bindend, maar vrijwillig te maken. Toen werd besloten om het op een stemming te laten aankomen. Finland onthield zich van stemmen, Hongarije, Slowakije, Tsjechië en Roemenië stemden tegen. De rest voor. Besluit aangenomen dus.
Is het verrassend dat gekozen is voor stemming? Nee, dat op zich niet. Het is formeel één van de mogelijkheden waarvoor kan worden gekozen. En het is nou eenmaal een manier om een knoop door te hakken als het moeilijk wordt. Hoe gaat het nu verder? Alle landen worden nu geacht de door Brussel voorgestelde aantallen migranten op te nemen, ook de landen die tegen hebben gestemd. Dat klinkt daadkrachtig, maar met hoeveel enthousiasme zullen de tegenstemmers uitvoering gaan geven aan dit besluit? En wat gaat dit betekenen voor toekomstige Europese besluiten? Besluiten op basis van meerderheid betekent nou eenmaal een verliezende minderheid. Die voelt zich niet gehoord en miskend. Stemverhoudingen worden doorslaggevend. Daarbij spelen de (mogelijk heel valide) argumenten van de tegenstemmers dan helemaal geen rol meer in. Het NRC schreef al: “Hoe zou Nederland het vinden als het in een cruciaal dossier wordt gedwongen door de rest?” Het antwoord laat zich raden.
Wat is dan het alternatief? Het alternatief dat veel meer bekendheid en toepassing verdiend (niet alleen in Europa) is besluitvorming op basis van consent. Dat is één van de sociocratische basisprincipes voor het organiseren van effectieve doelgerichte samenwerking en besluitvorming. Het houdt in dat een besluit wordt genomen, wanneer geen van de aanwezigen overwegend bezwaar heeft tegen het besluit. Het is dus niet nodig dat iedereen 100% ‘voor’ is, maar dat elke deelnemer voldoende ‘voor’ is om het besluit te kunnen en willen (laten) uitvoeren. De verschillen tussen besluitvorming op basis van consensus en op basis van consent en hoe dat laatste praktisch werkt, heb ik al in een eerder blog beschreven.
Ik zie de volgende vergadering van de EU ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie al voor me. Doelstelling: met de EU gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen voor haar bijdrage aan de vluchtelingen problematiek. De afspraak om op basis van consent besluiten te nemen, zal misschien even wennen zijn. Hoelang blijf je doordrukken op de eigen, nationale voorkeur? Vanaf waar kan je leven met de voorgestelde oplossing? Maar al snel zullen de ministers gaan beseffen wat het betekent: we hebben hier allemaal dezelfde ‘wapens’ in de besluitvorming: inhoudelijke argumenten en ieders eigen consent om de eigen ondergrens te bewaken. Dat dwingt om écht naar elkaar te luisteren en elkaars overwegingen serieus te nemen. Niemand kan worden overruled, weggestemd of ontkend. En dat schept veiligheid. En dan komen de creatieve oplossingen vanzelf.
Ik ben er van overtuigd dat besluitvorming op basis van consent zou bijdragen aan een oplossing voor de urgente problemen met de opvang van vluchtelingen. Dat het helpt om te komen tot inhoudelijk goede besluiten, waar álle betrokken ministers achter staan. En nog belangrijker: dat alle landen ook écht verantwoordelijkheid zullen nemen voor de uitvoering van (hun deel van) het besluit en daarmee van de gezamenlijke doelstelling.
Consent als nieuw alternatief voor de besluitvorming in Europa? We komen graag naar Brussel om de volgende vergadering van de EU-ministers te faciliteren!
